Jeśli Twoje dziecko wypróżnia się rzadziej niż 1 na 2 dni, niech Ci się zapali czerwona lampka! Przeciwdziałaj zaparciom zanim będziesz mieć poważny kłopot.

 Artykuł kierowany do rodziców dzieci mających problemy  z prawidłowym oddawaniem stolca.

Celem nadrzędnym jest przekazanie wiedzy o  tym:

- w jaki sposób zapobiegać występowaniu zaparć, jak uniknąć chorowania

-  jak za pomocą żywienia wyregulować krótkotrwałe czynnościowe zaparcia o przebiegu łagodnym

- kiedy zasięgnąć porady lekarskiej i podjąć leczenie

- jakich decyzji nie wolno podejmować samemu

Kiedy mówimy o zaparciu?

NORMA: Oddawanie stolca  odbywa się 2 razy dziennie, raz dziennie lub co drugi dzień.

ZAPARCIE -  gdy defekacja następuje 2 lub mniej razy w tygodniu.

ZAPARCIE O PRZEBIEGU CIĘŻKIM – stolec jest oddawany 2 lub mniej razy w miesiącu.

PRZYCZYNY: Podłoże czynnościowe (tzn. zaparcie niezwiązane z żadną chorobą organiczną) występuje u ok. 95% dzieci, tylko 5% zaparć ma podłoże organiczne (m.in. choroba Hirshsprunga, hiperkalcemia, niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego i mięśniowego, w tym mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa, alergia pokarmowa i celiakia – tu postępowanie zawsze należy ustalić z lekarzem , zawsze musi być prowadzona prawidłowo dobrana dieta)

Nie spotkałam się w literaturze medycznej z CZR, Autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi podawanymi jako przyczyna zaparć. Zatem należy uważać, że zaparcia u dzieci z zaburzeniami rozwoju mają podłoże takie samo jak w całej populacji. Najczęstszą przyczyną zaparć czynnościowych jest zbyt małe spożycie wody i błonnika z dietą.

 ZAPOBIEGANIE (stosujemy u dzieci zdrowych i przy pierwszych, krótkotrwałych problemach):               

• Edukacja rodziców na temat prawidłowego wprowadzania pokarmów dzieci karmionych piersią i preparatami sztucznie (pomóc może lekarz pediatra lub dietetyk, poradniki i strony internetowe napisane przez lekarzy, dietetyków, żywieniowców).
• Edukacja rodziców na temat prawidłowo skomponowanego jadłospisu i potrzeb żywieniowych dzieci (jw.)
• Prawidłowa podaż płynów w ciągu dnia (ze szczególnym uwzględnieniem wody)
• Prawidłowa dieta - ograniczenie słodyczy, pokarmów mącznych, wprowadzenie odpowiedniej ilości błonnika z żywnością (zwykle pomaga: jedzenie warzyw i owoców, jogurtów naturalnych,  jedzenie zup warzywnych klarownych (bez mąki, zasmażki i tłustej śmietany),  jedzenie grubych kasz, ryżu brązowego, pieczywa pełnoziarnistego; ale tu uwaga czasami dieta zbyt bogata w błonnik również może zaszkodzić, lepiej wprowadzać błonnik z żywnością. Preparaty zawierające błonnik wprowadza lekarz tylko u dzieci unikających błonnika w diecie.
• Pilnowanie dobowego rytmu wypróżnień - pomocne może się okazać prowadzenie dzienniczka wypróżnień
• Odpowiednie wybranie momentu odpieluchowania dziecka, najlepiej gdy wypróżnienia odbywają się regularnie i bez trudności. Odpieluchowywanie dziecka mającego trudności z oddaniem stolca może pogłębić trudności, najpierw zatem należy doprowadzić do regularności wypróżnień
• Regularne ćwiczenia, aktywność fizyczna 

Kiedy koniecznie zgłosić się do lekarza?

Jeśli obserwujecie u swojego dziecka :

1. ≤ 2 wypróżnień na tydzień
2. ≥ 1 popuszczania stolca na tydzień
3. świadome unikanie defekacji
4. bolesne wypróżnienia lub twarde stolce
5. duża ilość mas kałowych w obrębie rectum (odbytnica)
6. duża średnica stolca, który może zatkać toaletę.
7. gdy obserwujemy  krew w kale

Należy pamiętać, że najważniejszym objawem zaparcia u dzieci nie musi być zbyt rzadkie oddawanie stolca, może to być ból lub lęk przed jego oddaniem (niechęć do siadania na nocniku/toalecie, krzyżowanie nóg przed aktem defekacji). Zdarza się, że rodzice obserwują u dziecka brudzenie bielizny i błędnie je interpretują jako biegunkę.

Przed wizytą należy przygotować opis problemu, pomocna może tu być również „Bristolska skala uformowania stolca”.

Zaparcia mogą znacząco wpływać na jakość życia dziecka poprzez:

- szkodliwe substancje odciągane wraz z wodą z zalegających mas kałowych – w jelicie grubym następuje resorpcja wtórna wody z mas kałowych. Jeżeli te masy kałowe zalegają tam zbyt długo to wraz z wodą zostaną odciągnięte substancje, które w warunkach prawidłowego wydalania nie przedostałyby się do organizmu dziecka. Przy prawidłowej diecie prawidłowe bakterie i i błonnik pokarmowy ułatwiają nam usuwanie tych związków z organizmu.

- podrażnienie odbytu przy oddawaniu suchych „zapieczonych, bobkowatych” mas kałowych – może to doprowadzić do powstania stanu zapalnego w odbycie, uczucia bólu i pieczenia przy oddawaniu stolca, co z kolei jest najczęstszą przyczyną  zaparć nawykowych, dziecko wstrzymuje oddanie stolca bo boi się związanego z tym bólu, to z kolei może wywołać-

-bóle brzucha powodowane zalegającymi masami kału -  pogarszają jakość życia, utrudniają uczenie się dziecku i wykonywanie ćwiczeń. Wielokrotnie słyszałam i czytałam spostrzeżenia rodziców i terapeutów, że wyczuwalne masy kałowe palcami w jamie brzusznej dziecka uniemożliwiały wykonywanie masażu, ćwiczeń a nawet normalnych czynności codziennych. Jeśli masy kałowe są wyczuwalne przez przez powłoki brzuszne postępowanie należy zawsze rozpocząć z lekarzem. Nie wolno samemu w takiej sytuacji podawać przeczyszczających środków doustnych. W takiej sytuacji lekarz zaleci odpowiednie postępowanie:

Etap I: Opróżnienie przepełnionej odbytnicy z zalegających mas kałowych a następnie stosowanie środków zmiękczających stolec na 1-2 tygodnie (stosowane tylko pod nadzorem lekarza!),

Etap II: Stosowanie przeczyszczających środków doustnych w dużych dawkach (oczywiście na zlecenie lekarza!). Jest to czas gdy należy wyregulować dietę oraz podaż płynów, pomóc powinien lekarz i/lub dietetyk w ustaleniu diety. W miarę zmniejszania ilości środków przeczyszczających powinno się coraz staranniej pilnować prawidłowego żywienia, odstępstwa od zaleceń mogą znowu powodować podrażnienia odbytu i nasilić obawy przed wypróżnianiem.  Postępowanie w takim przypadku jest długotrwałe  i może zająć nawet kilka miesięcy do nawet kilku lat. Czasami w czasie leczenia konieczna jest pomoc psychologa.

 Leczenie zaparcia zatem jest zależne od przyczyny i może wymagać jednej lub kilku z poniższych metod:

• dietetycznej
• modyfikacji stosowanego leczenia
• farmakologicznej
• psychologicznej, np. ćwiczenie sprawnej defekacji metodą bio-feedback
• rzadko: operacyjnej

Odpowiednie żywienie:

• dieta bogato resztkowa (o odpowiedniej zawartości błonnika) - błonnik zwiększa objętość mas kałowych, rozluźnia ich konsystencję i przyspiesza motorykę przewodu pokarmowego. Zalecane spożycie błonnika pokarmowego u dzieci wynosi ok. 0,5 g/kg masy ciała/24 h (maks. 35 g/24 h).
• wypojenie organizmu - odpowiednia ilość wody, wypitej przez dziecko, w jelicie rozluźnia konsystencję stolca oraz umożliwia działanie leków osmotycznie czynnych i błonnika. Podawanie preparatów błonnika przy zbyt małej ilości wypijanych płynów jest błędem.
• przeprowadzenie treningu wypróżnień: zachęcanie do siadania na nocniku/toalecie 5-10minut po posiłkach, minimum 1-2 razy dziennie; ma to na celu przyzwyczajanie dzieci do regularnego rytmu oddawania stolca i wzmocnienie naturalnych odruchów wywołujących potrzebę oddania stolca po spożyciu posiłku. U dzieci przedszkolnych lepiej trening przeprowadzać w godzinach popołudniowych w domu np. po obiedzie i kolacji

Bardzo pomocne w okresie gdy stolce są już prawidłowo i bez bólu oddawane jest STOSOWANIE NAGRÓD, np. pochwała, naklejki, wspólna zabawa.

Osobiście uważam za bardzo szkodliwe nagradzanie dziecka za oddanie stolca gdy dziecko wypróżnia się raz na kilka dni, w dużym napięciu z bólem i wysiłkiem! (tzw. postawa retencyjna -dziecko przerywa zabawę, zastyga w bezruchu, zaciska pośladki, krzyżuje nogi, a po ustąpieniu uczucia parcia wraca do zabawy)– to nie jest stan jaki należy nagradzać, to jest stan w którym powinniśmy dziecku okazać współczucie i rozpocząć postępowanie zapobiegające zaparciom i/lub zgłosić się do lekarza  by ułatwić i uprzyjemnić dziecku życie. Nagradzajmy proszę wszystkie czynności, które będą prowadziły do wyregulowania defekacji opisane wyżej.

Dzieci z CZR częściej i silniej przyzwyczajają się do określonych produktów i potraw, silniej reagują na smak, zapach i teksturę posiłków, postępowanie przy zaparciach jest długotrwałe, wymaga od rodziców cierpliwości, regularności i rzetelności postępowania. Zaniechanie leczenia przedwcześnie może spowodować nawrót choroby. Dobranie odpowiednich metod leczenia i nauki prawidłowego żywienia, postępowania przy wsparciu lekarza, doświadczonego dietetyka i/lub psychologa w najtrudniejszych przypadkach uważam za konieczne.

 - Aneta Wasilewska

Literatura:

Lissauer T., Clayden G, Malinowski A. (red. wyd. I polskiego), Pediatria, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2009

Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B., Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008

http://pediatria.mp.pl/choroby/ukladpokarmowy/show.html?id=70979

http://pediatria.mp.pl/lista/show.html?id=65370

http://pediatria.mp.pl/lista/show.html?id=61946

http://www.1000dni.pl/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ka%C5%82